kunst

LABIOMISTA van Koen Vanmechelen is een evoluerend kunstwerk over de mix van het leven

Op de fundamenten van het mijnverleden en de oude dierentuin van Zwartberg in Genk heeft Koen Vanmechelen een kunstenaarsnest gecreëerd: LABIOMISTA. In het 24 ha grote park verweeft hij kunst, natuur en wetenschap tot één groot evoluerend kunstwerk dat de mens een spiegel voorhoudt. Wie LABIOMISTA bezoekt, zoekt met Vanmechelen mee naar antwoorden op de grote vraagstukken van onze beschaving.

“Het is daarom dat ik je mee naar hier neem,” zegt hij zacht maar ook trots, wanneer ik mij omdraai en met een oprecht “Zo mooi van hieruit…!” mijn bewondering onder woorden probeer te brengen voor wat ik zie. Als een omgekeerd domino-effect hadden de verschillende samenstellende delen van LABIOMISTA zich voor mijn ogen ontrold tot een soort ‘gulden snede’. Voor mij ligt nu een totaalconcept dat rust, harmonie en evenwicht uitstraalt en tegelijkertijd kracht, energie, vitaliteit… belofte.

Ik sta met Koen Vanmechelen op de verkeersrotonde die de snijlijn vormt tussen de stad (nu achter en naast ons) en LABIOMISTA, tussen civilisation en jungle, tussen het gedomesticeerde en het ongerepte. Een scheidingslijn die – zo zal blijken – meer dan een invulling kent op de site én in het hoofd van de kunstenaar. Schuin rechts leidt naar The Ark, Villa OpUnDi en The Battery. Het is een samenspel van moderne toparchitectuur en zorgvuldig gerestaureerd erfgoed. Erachter ligt een uitgestrekt park – deels bewoond door dierenfamilies uit het universum van Koen Vanmechelen, het Cosmopolitan Culture Park, en deels ‘wild’, het Protected Paradise, dat rechtstreeks overgaat in het Limburgse Nationale Park.

Voor de bouw van de toegangspoort annex ontvangsthal, The Ark, en voor het atelier, The Battery, werd een samenwerking aangegaan met de Zwitserse architect Mario Botta. Zwarte baksteen herinnert aan het steenkoolverleden van de site. The Ark heeft weg van de boeg van een schip, het trekt de motor op gang. The Battery is het kloppende hart van de site. Het is het kunstenaarsatelier, de studio. Tussen beide architecturale hoogstandjes in staat de in zijn oorspronkelijke pracht herstelde Villa.

LABIOMISTA is een evoluerend kunstwerk, een zwangere site. Die lading kun je niet alleen voelen, ze is ook zichtbaar. Een levensgroot, mythisch uitziend kunstwerk dat de Guardian heet, werd boven op The Ark geplaatst en waakt over het geheel. Half man half God, een ei torsend – Koen Vanmechelens haast gecanoniseerde metafoor voor een wereld die wacht op verdere ontwikkeling –, is hij de bewaker van de fragiliteit, van het delicate, zwangere verlangen.

The Ark

Wie onder The Ark door wandelt, komt als het ware in de baarmoeder terecht en wordt zelf deel van die ontwikkeling. Het eerste verhaal waarin je als bezoeker wordt meegenomen, is SOTWA, het project waarmee Afrikaanse kuddes opnieuw leefbaar worden gemaakt door toevoeging van vers bloed.

Villa OpUnDi

De Villa, die indertijd fungeerde als residentie voor achtereenvolgens de directeur van de mijnsite en van de Zoo van Zwartberg, is de zetel van OpUnDi. Die Open University of Diversity verzamelt alle stichtingen en projecten, door Koen Vanmechelen opgericht, waarvan MOUTH, PCC, Incubated Worlds, MECC, Cosmogolem, LUCY, CC®P, The Walking Egg en CWRM de voornaamste zijn. Ze biedt vandaag ook onderdak aan een quasi breidelloze combinatie van verworven kunstvoorwerpen van nabije en exotische makelij en artistiek werk met de signatuur Vanmechelen.

The Battery

The Battery, nummer drie op de lijn van onze ‘gulden snede’, is een grote, langgerekte rechthoek, aan weerszijden begrensd door een gigantische kooi, vooraan fruitetende vogels, achteraan de vleeseters. Tussen beide dus de mens. Alweer die spanning tussen kracht en macht, tussen eten en gegeten worden, tussen natuur en cultuur. Koen Vanmechelen: “De kooien openzetten is het einde van de ‘brave’ vogeltjes. Maar ook de mens past best op zijn tellen. De komst van corona heeft hem stuitend met zijn neus op de feiten gedrukt. Wij mogen ons dan meester wanen van de schepping, er is blijkbaar weinig nodig om ons van roofdier in prooidier te transformeren en de wereld te doen stilvallen. Een molecuul, niet groter dan een speldenprik, volstaat.”

We lopen onder The Battery door, de kunstenaarsstudio is niet toegankelijk voor publiek. Drie grote installaties aan de linkerkant lijken te communiceren met evenveel installaties aan de rechterkant. Het zwaard en het ei als symbool voor de mens en de wereld; een koppel oerhoenderen (de Jungle Fowls) met vrije in- en uitgang in een kooi waarop de met neon verlichte boodschap “Breaking the cage is setting energy free for future generations”; een reusachtige slang die zakken vol eieren bewaakt, maar die, zodra die openbreken, de eerste zal zijn om de kuikens op te peuzelen.

En net wanneer je de lokroep van het paradijs wil beantwoorden en het pad door het Park wil aanvatten, kom je frontaal in botsing met Collective Memory, een Grieks marmeren beeld van een kind dat, zittend op de Encyclopedie van de Rechten van de Mens, de blik standvastig naar de verte richt.

Cosmopolitan Culture Park en Protected Paradise

Het Cosmopolitan Culture Park leidt je via een pad als een kronkelende slang langs drie thematisch onderverdeelde, natuurlijk aangelegde dierencompartimenten. Het centrale evolutieverhaal van diversiteit die tot groei leidt en van vermenging die sterker maakt, resoneert in je hoofd.

En net wanneer je de lus terug begint te gaan, is er ontsnapping mogelijk. Protected Paradise schittert met denkbeeldige poort en lokt je de ongerepte wereld in.

Ook dit gedeelte van de site heeft nu zijn bewaker. Protecting the Other
werd tijdens de quarantaine aan het einde van het pad geplaatst. Half vrouw half muze symboliseert ze de overgang van de gedomesticeerde wereld naar de natuur.

Wij keren terug uit het ongerepte en sluiten verder aan op het pad in het Cosmopolitan Culture Park.

De struisvogels, nandoe’s, lama’s, alpaca’s, dromedarissen… stuk voor stuk bekleden ze een vooraanstaande positie in het verhaal waarmee Koen Vanmechelen kunst, cultuur, natuur en wetenschap met elkaar verweeft, op zoek naar antwoorden op de grote vraagstukken van onze beschaving.

Dat we het niet altijd zo goed hebben gedaan, voel je bij de aanblik van het zopas geïnstalleerde zwart marmeren Collective Memory-beeld hier naast de weg. Het kind draagt nu een blinddoek. Koen Vanmechelen: “Wil het de wereld niet zien? Of willen wij het de aanblik besparen van de wereld die we voor hem achterlaten?”

Wat verderop loopt lama Winter of ground zero van medicatie die op dit moment ontwikkeld wordt tegen COVID, tussen haar soortgenoten, die net als zij ooit in onderzoek werden ingezet. SARS, MERS, HIV, … De kameelachtigen spelen een cruciale rol in de strijd van de mens om zich te beschermen tegen al deze virussen. We spoelen terug naar het jaar 2000. Koen Vanmechelen schenkt zijn vrouw Inge twee lama’s voor haar verjaardag. Een vergiftiging door het eten van rododendrons brengt een van de dieren tot op het randje van de dood, maar Inge waakt. Twaalf uur lang. De lama redt het. Verbijstering alom. Het zijn de begindagen van de ontdekking van het dubbele immuunsysteem.

Nomadland

“The global only exists by the generosity of the local” is een van Koen Vanmechelens steeds weerkerende statements. Vandaag komen bezoekers van heinde en verre LABIOMISTA bezoeken. De ticketopbrengst gaat volledig naar de publieke werking van het park en naar de ontwikkeling van de Genkse communities, grenzend aan LABIOMISTA. Niet minder dan 130 nationaliteiten bewerken er een lappendeken van volkstuintjes. De ingrediënten worden verwerkt tot spijs en drank die tijdens gezellige nomadenfeestachtige avonden, op terrasjes in het gras, vanuit vrolijke pipowagens, verlicht met neon en kleurrijke lampjes, worden aangeboden aan bezoekers.

Koen Vanmechelen 2000–2020: evoluerend kunstenaar

Wie Koen Vanmechelen associeert met zijn Cosmopolitan Chicken Project, was erbij van in het prille begin.

Dat het project geen eendagsvlieg was, blijkt overdadig uit het feit dat vandaag niet minder dan 25 internationale kippenrassen toetraden tot het project, dat een verhaal vertelt van de kracht van diversiteit, de gevaren van inteelt en monocultuur, de verrijking door nieuw bloed.

Wie Koen Vanmechelens traject over de wereld heeft gevolgd in de voorbije twintig jaar, weet dat al wat vandaag in LABIOMISTA is samengebracht, hoofdstukken zijn in een logisch verhaal.

Alles in LABIOMISTA is het gevolg van een consequent voortschrijdend traject dat steeds in beweging is. LABIOMISTA is, zo je wil, een uitbreiding in expositievorm van wat Koen Vanmechelen twintig jaar geleden deed toen hij de eerste kippenrassen kruiste en zich verwonderde over de sterkte van de lama die hij aan zijn vrouw geschonken had.

En het is niet gedaan. Niet in zijn park. Niet in zijn hoofd, waarin een brein huist dat nimmer rust kent. Het is niet gedaan met zijn pogingen om via metaforen de mens een spiegel voor te houden. Niet met zijn samenwerking met de wetenschap op zoek naar doorbraken die een aanzet vinden in artistieke intuïtie. Niet met zijn getrot rond de wereld als antwoord op de roep van de haan en op de wonderlijke constitutie van de kameelachtige, op zoek naar manieren om grotere delen van de wereldbevolking een rechtvaardig en menswaardig leven te bezorgen. Niet met het verder ontwikkelen van LABIOMISTA met nieuwigheden die een publiek mogen bekoren, maar bovenal moeten oproepen.

website LABIOMISTA

• Koen Vanmechelen